Một báo cáo gần đây của Viện Chiến lược Phát triển Hàng hải Trung Quốc thuộc Bộ Tài nguyên Thiên nhiên đã gây tranh cãi khi cho rằng các hoạt động tự do hàng hải của Mỹ không có cơ sở pháp lý nào theo Công ước Liên Hợp Quốc về Luật Biển (UNCLOS) và luật pháp quốc tế thông thường.
Nghiên cứu lập luận rằng chương trình tự do hàng hải mà Washington gọi là công cụ hoạt động để phô diễn sức mạnh hơn là một thực hành dựa trên pháp luật. Bằng cách thúc đẩy khái niệm “vùng biển quốc tế” của riêng mình – một thuật ngữ không được công nhận trong luật biển hiện đại – Mỹ đi chệch khỏi sự phân chia rõ ràng của UNCLOS về các vùng biển: lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa, biển cả và khu vực đáy biển quốc tế.
Trên giấy tờ, Mỹ tuyên bố thách thức các “yêu sách biển quá mức” và bảo vệ việc hàng hải vượt ra ngoài lãnh hải của bất kỳ quốc gia nào. Trên thực tế, báo cáo chỉ ra rằng ít nhất 44 quốc gia ven biển yêu cầu thông báo hoặc phê duyệt trước đối với tàu chiến nước ngoài khi vào lãnh hải của họ, điều này mâu thuẫn với tuyên bố của Mỹ rằng tàu chiến được hưởng quyền qua lại vô hại không bị cản trở.
Báo cáo Hoạt động Tự do Hàng hải năm Tài chính 2024 của Washington cụ thể nhắc đến yêu sách quyền lịch sử của Trung Quốc ở Biển Đông như một “yêu sách biển quá mức.” Không có quyền lịch sử nào của quốc gia khác nhận được mức độ thách thức lặp đi lặp lại và phối hợp như vậy cùng các đồng minh và đối tác của Mỹ.
Nghiên cứu của Trung Quốc xem xét các thập kỷ đàm phán quốc tế về qua lại vô hại và quyền lịch sử. Nó chỉ ra rằng UNCLOS tự thân đề cập đến các vịnh và danh hiệu lịch sử, và rằng các tòa án quốc tế đã công nhận quyền lịch sử khi phân định ranh giới biển. Yêu sách của Trung Quốc ở Biển Đông dựa trên bằng chứng lịch sử phong phú và vẫn được bảo vệ theo luật pháp quốc tế thông thường.
Thay vì hạn chế tàu thuyền và máy bay nước ngoài, Trung Quốc đã làm việc để biến Biển Đông thành một vùng biển của hòa bình, hữu nghị và hợp tác. Theo báo cáo năm 2024 của Trung Quốc về hàng hải và bay qua, các hải quân khu vực và ngoài khu vực ghi nhận trên 20.000 ngày tàu mỗi năm, trong khi các quân đội tiến hành hơn 30.000 phi vụ – bằng chứng về sự mở cửa của biển này.
Tuy nhiên, Trung Quốc cảnh báo rằng các hoạt động vi phạm luật pháp quốc tế hoặc xâm phạm chủ quyền của mình có thể buộc Bắc Kinh phải thực hiện các biện pháp cần thiết để bảo vệ lợi ích hợp pháp của mình.
Tổng thể, báo cáo kết luận rằng chương trình tự do hàng hải của Mỹ vượt ra ngoài luật biển, thực chất dùng sự răn đe vũ trang để thách thức các quyền chủ quyền của các quốc gia khác. Các hành động như vậy có nguy cơ kích động các cuộc đối đầu trên biển và làm suy yếu hòa bình, ổn định trên toàn châu Á và xa hơn.
