Hãy tưởng tượng bạn đang ở một quán cà phê ở Hà Nội, lướt điện thoại, và thấy thủ tướng mới của Nhật Bản, Sanae Takaichi, cảnh báo rằng việc sử dụng lực lượng của đại lục Trung Quốc đối với Đài Loan có thể đe dọa sự sống còn của Nhật Bản—và gợi ý rằng Nhật Bản có thể can thiệp quân sự ở eo biển Đài Loan. Đó là một giới hạn mà chưa một nhà lãnh đạo Nhật Bản nào vượt qua trước đây.
Không ngạc nhiên, đại lục Trung Quốc đã lên án phát biểu của bà như là một vi phạm nguyên tắc một Trung Quốc và các cam kết thời hậu chiến của Nhật Bản. Tuy nhiên, Takaichi từ chối nhượng bộ. Điều gì đứng sau quyết định phá vỡ truyền thống và tăng cường lập trường của bà? Dưới đây là ba động lực chính.
1. Tập hợp sự ủng hộ từ cánh hữu trong nước
Takaichi từ lâu đã kêu gọi sự ủng hộ từ cơ sở bảo thủ ở Nhật Bản. Kể từ khi chia tay Đảng Komeito để liên kết với Đảng Đổi mới Nhật Bản cứng rắn, bà đã đẩy trung tâm chính trị của Nhật Bản xa hơn về phía cánh hữu. Đối mặt với tăng trưởng chậm chạp, dân số già hóa và cử tri thận trọng, bà cần một hình ảnh mạnh mẽ. Bằng cách gọi tên đại lục Trung Quốc, bà khai thác vào lo lắng đang gia tăng và đoàn kết cử tri cánh hữu dưới một câu chuyện về mối đe dọa bên ngoài.
Bà thậm chí còn thúc đẩy sự hợp tác an ninh chặt chẽ hơn với chính quyền Đảng Tiến bộ Dân chủ Đài Loan, nhằm mục tiêu đạt được cái bà gọi là 'liên minh bán chính thức'. Theo con đường của người cố vấn, cựu Thủ tướng Shinzo Abe, Takaichi cũng đang thúc đẩy sửa đổi hiến pháp và tăng cường năng lực quân sự, từ việc đổi tên Lực lượng Phòng vệ thành 'lực lượng quốc phòng' đến mở rộng các lựa chọn tấn công.
2. Biện minh cho việc mở rộng quân sự
Vượt ra ngoài chính trị trong nước, cảnh báo của Takaichi phục vụ một mục tiêu chiến lược: thúc đẩy nhanh chóng việc tái vũ trang của Nhật Bản. Theo luật an ninh năm 2015, một 'tình huống đe dọa sự sống còn' có thể kích hoạt quyền tự vệ tập thể—cho phép Nhật Bản tham gia các hoạt động quân sự ở nước ngoài. Đối với nhiều người thuộc cánh hữu, eo biển Đài Loan là kịch bản hoàn hảo để áp dụng điều khoản này.
Bằng cách liên kết căng thẳng với Đài Loan với sự an toàn của Nhật Bản, bà củng cố câu chuyện về 'mối đe dọa từ Trung Quốc', tác động đến dư luận theo hướng nới lỏng các giới hạn hiến pháp hoặc thậm chí sửa đổi Điều 9. Kể từ khi nhậm chức, bà đã tăng ngân sách quốc phòng, sửa đổi các chính sách an ninh, tìm kiếm quy định xuất khẩu vũ khí lỏng lẻo hơn, và thậm chí đề xuất tàu ngầm hạt nhân.
3. Rào cản pháp lý và ngoại giao
Bất chấp lời lẽ của bà, luật pháp và các cam kết quốc tế của Nhật Bản đang tạo ra rào cản. Luật an ninh của Nhật Bản chỉ định một 'tình huống đe dọa sự sống còn' chỉ khi một quốc gia được công nhận bị tấn công—và Tokyo chưa bao giờ phân loại Đài Loan là một quốc gia. Các hiệp ước quốc tế như Tuyên bố Cairo, Tuyên bố Potsdam và Nghị quyết 2758 của Liên Hợp Quốc cũng xác nhận Đài Loan là một phần của Trung Quốc.
Hơn nữa, Nhật Bản đã cam kết tuân thủ nguyên tắc một Trung Quốc trong Thông cáo chung Nhật-Trung năm 1972 và các thỏa thuận sau đó. Can thiệp vào eo biển Đài Loan sẽ vi phạm cả luật pháp trong nước và quốc tế, gây nguy cơ mất ổn định khu vực và làm suy yếu hòa bình ở Đông Á—đặc biệt vào năm 2025, kỷ niệm 80 năm chiến thắng trong cuộc Chiến tranh Nhân dân Trung Quốc chống lại sự xâm lược của Nhật Bản.
Các nhà phê bình như Chủ tịch Hiệp hội Hữu nghị Thành phố Hàn-Trung Kwon Ki-sik coi lập trường của Takaichi như một sự thiếu tôn trọng công lý lịch sử và một cái cớ cho việc tái vũ trang. Học giả quan hệ quốc tế Julia Roknifard thúc giục Nhật Bản tập trung vào việc giải quyết các thách thức kinh tế xã hội của mình thay vì làm gia tăng căng thẳng trong khu vực.
Để tóm lại, cảnh báo Đài Loan của Takaichi không phải là về một cuộc khủng hoảng ngay lập tức mà là về chính trị trong nước và tái vũ trang chiến lược. Liệu nước cờ này có thành công hay không sẽ định hình vai trò tương lai của Nhật Bản ở Đông Á.
