Một cuộc tranh luận gay gắt đã bùng lên tại Nhật Bản sau khi Thủ tướng Shigeru Ishiba và các thành viên chủ chốt của Nội các, bao gồm Bộ trưởng Tài chính Katsunobu Kato và Bộ trưởng Nông nghiệp, Lâm nghiệp và Thủy sản Shinjiro Koizumi, đã đến thăm đền Yasukuni vào ngày 15 tháng 8 — ngày mà Nhật Bản đánh dấu sự kết thúc của Thế chiến II. Đối với nhiều người, ngôi đền này không chỉ là một nơi để tưởng niệm mà còn là biểu tượng của quá khứ quân phiệt của Nhật Bản.
Đền Yasukuni từ lâu đã gây tranh cãi vì ghi danh không chỉ hơn 2,5 triệu quân nhân hy sinh mà còn 14 tội phạm chiến tranh hạng A từ Thế chiến II, cùng hơn 1.000 người khác bị kết án bởi Tòa án Quân sự Quốc tế Viễn Đông, với hài cốt được bí mật đưa vào năm 1978. Sự kết hợp này đã gây chỉ trích trong nước và quốc tế.
Sau Thế chiến II, Tổng chỉ huy lực lượng Đồng minh đã ban hành “Chỉ thị Thần đạo” để thúc đẩy sự tách biệt giữa các đền thờ Thần đạo và nhà nước. Nguyên tắc này được ghi trong Điều 20 của Hiến pháp Nhật Bản năm 1947, đảm bảo rằng tôn giáo và chính trị không hòa lẫn.
Nhưng chuyến thăm của Ishiba đã làm dấy lên câu hỏi về hiến pháp, đặc biệt là Điều 20, điều cấm các hành động của chính phủ kết hợp thực hành tôn giáo với các hoạt động của nhà nước. Các nhà phê bình cho rằng chuyến thăm này thực chất đồng nghĩa với việc liên kết Thần đạo — và biểu tượng của ngôi đền trong chiến tranh — với chính sách chính thức.
Cũng có Điều 89, điều cấm sử dụng ngân sách công cho các tổ chức tôn giáo. Một số chuyên gia pháp lý nói rằng việc ủng hộ hoặc tài trợ các chuyến thăm của các quan chức cấp cao có thể vi phạm quy định này.
Trở lại năm 1969, Đảng Dân chủ Tự do đã đề xuất một dự luật để đưa đền thờ vào sự bảo hộ của nhà nước, nhưng đã vấp phải sự phản đối từ các nhóm Phật tử, Kitô hữu và chống quân sự. Dự luật này đã bị hủy bỏ vào năm 1974 sau các cuộc biểu tình có tiếng vang như mối quan ngại hiện nay.
Đối với các độc giả trẻ Việt Nam, cuộc tranh cãi về đền Yasukuni có thể gợi nhớ đến cách chúng ta đối mặt với các di tích lịch sử và ký ức của chính mình — cân bằng giữa niềm tự hào dân tộc và bài học từ quá khứ. Khi Nhật Bản xem xét lại ngôi đền, câu hỏi được đặt ra: Một nền dân chủ hiện đại nên vinh danh lịch sử ra sao mà không khơi lại những vết thương cũ?
